Wat is klimaatbewust opvoeden?
Klimaatbewust opvoeden beoogt het cultiveren van een klimaatbewuste houding. Het is kinderen en jongeren het besef bijbrengen dat bepaalde handelingen invloed hebben op aan het fysisch klimaat gebonden voorwaarden voor het bestaan van leven, waaronder menselijk leven, op de planeet aarde,.
Het inzicht dat klimaatbewust opvoeden belangrijk is, is nog maar kortgeleden doorgebroken. Pas nu wij weten dat het fysisch klimaat onder invloed van het handelen van de mens wereldwijd in ongunstige zin verandert, beseffen we dat we ons handelen dienen aan te passen aan nieuwe omstandigheden.
De huidige verandering van het fysisch klimaat wordt veroorzaakt door een te grote uitstoot van zogeheten broeikasgassen, met name kooldioxide, CO2. Deze grote uitstoot is het gevolg van (1) het gebruik van fossiele brandstoffen voor de opwekking van energie, (2) het kappen van bossen voor landbouwgrond.
Plichten
Energie is nodig voor huishoudens, productie van voedingsmiddelen, vervoer en industrie. De uitstoot van broeikasgassen kan dus worden verminderd door (1) energie op een andere wijze op te wekken dan de nu toe gebruikelijke (bijvoorbeeld met behulp van zonnepanelen en windmolenparken), (2) als bedrijf energie niet meer te onttrekken aan fossiele brandstoffen, (3) de landbouw zodanig in te richten dat minder broeikasgassen vrijkomen, (4) als consument zo te handelen dat de uitstoot van broeikasgassen wordt verminderd.
Op bovenindividueel niveau vereist (1) politieke initiatieven. Op bedrijfsniveau (2) vraagt dit van bedrijven om energie niet meer op te wekken door het verbranden van fossiele brandstoffen, (3) van de landbouw vraagt dit om broeikasgassen vermeerderende productiemethoden te verminderen, en van consumenten (4) om handelingen na te laten die direct of indirect de uitstoot van broeikasgassen bevorderen.
Klimaatbewust handelen vereist dus van het individu (1) enige kennis van de directe en indirecte effecten van het eigen handelen op het klimaat, (2) een zodanige houding dat ongunstig effecten van dit handelen worden vermeden. Kennis kan tot stand komen door de bereidheid zich te laten voorlichten, de vereiste houding drukt zich uit in enkele deugden als verantwoordelijkheidszin, het vermogen zichzelf te kunnen corrigeren, het vermogen kritiek te verdragen en af te wegen, en het vermogen om zich te matigen in de vervulling van de eigen verlangens.
Klimaatbewust opvoeden is meer dan ecologisch opvoeden
Klimaatbewuste opvoeding maakt evenals burgerschapsopvoeding deel uit van de morele opvoeding. Morele opvoeding beoogt het cultiveren van morele deugden, burgerschapsopvoeding richt zich op het aanbrengen van de deugden van democratisch burgerschap (rechtvaardigheid, solidariteit en vrijheid), klimaatbewuste opvoeding op deugden die het klimaat ontzien.
Klimaatbewuste opvoeding zoals hier bedoeld, wordt vaak aangeduid met de term ecologische opvoeding. De betekenis van het begrip die met de laatste term wordt aangeduid is echter minder omvangrijk dan hier wordt bedoeld. De Hogeschool van Utrecht kent een opleidingsprogramma ‘ecologische pedagogiek’. Met deze term wil men aangeven, in navolging van Bowlby e.a. dat de opvoeding van een kind altijd plaatsvindt in een netwerk van relaties. Opvoedingsadviezen moeten daarmee rekening houden. Tot die relaties wordt het klimaat niet gerekend, noch wordt op enigerlei wijze benadrukt dat elke opvoeding in de toekomst klimaatbewustzijn dient na te streven. Daarom geef ik in de Nederlandse context voorkeur aan de term klimaatbewust opvoeden. ‘Ecologisch opvoeden’ en ‘ecologische opvoeding’ hebben als begrippen een te beperkte betekenis. Hetzelfde geldt voor begrippen als ‘groene opvoeding’ en ‘milieu-opvoeding’.